Ειδικά θέματα παθολογίας και φθοράς οργανικών υλικών της πολιτιστικής κληρονομιάς

ΣΥΝΤΟΝΙΣΤHΣ: Γ. Παναγιάρης

ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ  ΣΥΝΤΟΝΙΣΤHΣ: Στ. Μπογιατζής

ΤΥΠΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Υ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ: 13

ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΕΣ ΩΡΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: 2Θ+1Ε

ECTS: 4

ΤΥΠΙΚΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Α’

ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ:Οργνική Χημεία της Συντήρησης, Επιστήμη Υλικών ΙΙ

ΣΤΟΧΟΣ

Το μάθημα στοχεύει στην εξέταση και διερεύνηση των αιτίων, των διαδικασιών και των μηχανισμών χημικής και βιολογικής φθοράς των οργανικών υλικών στα πολιτιστικά αγαθά. Αποσκοπεί στην δυνατότητα πρόβλεψης του χρόνου ζωής των υλικών ανάλογα με τις συνθήκες διατήρησής τους.

Εξετάζονται ιδιαιτέρως, με στόχο την εμβάθυνση της γνώσης, συγκεκριμένα φαινόμενα φθοράς που έχουν μεγάλο ειδικό βάρος στην κατανόηση των αλλοιώσεων και των βλαβών που υφίστανται τα έργα της πολιτιστικής κληρονομιάς είτε λόγω ενδογενών παραγόντων, είτε λόγω της επίδρασης των παραγόντων του περιβάλλοντος.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Εξετάζονται

• ζητήματα χημική φθορά των οργανικών υλικών: Διαδικασίες και μηχανισμοί υδρολυτικής υποβάθμισης των εστερικών υλικών (λιπαρές ύλες, φυσικές και συνθετικές ρητίνες) και των πρωτεϊνικών υλικών. Διαδικασίες και μηχανισμοί οξειδωτικής φθοράς. Θερμοχημική φθορά. Ο ρόλος του οξυγόνου. Διαδικασίες και μηχανισμοί φωτοχημικής φθοράς (φωτο-οξείδωση).

• Βιοχημικοί παράγοντες φθοράς: αλλοιώσεις λόγω ενζυμικών .

• Εφαρμοσμένη θερμοδυναμική και κινητική μελέτη των φυσικοχημικών μεταβολών με εφαρμογή στις διαδικασίες χημικής φθοράς. Κινητική Arrhenius και χρόνος ημιζωής υλικών.

• Φυσικές διαδικασίες υδρολυτικής, θερμοχημικής και φωτοχημικής γήρανσης. Μέθοδοι προσομοίωσης φυσικής γήρανσης με επιταχυνόμενη γήρανση.

• Σύνδεση με τις φυσικοχημικές μεθόδους ανάλυσης για την εκτίμηση της κατάστασης διατήρησης.

Εξετάζονται παράγοντες φθοράς των (α) πολυσακχαριτικών υλικών (Ξύλο, χαρτί, βαμβάκι, λινό), (β) πρωτεϊνικών υλικών (περγαμηνή, δέρμα, οστό, μαλλί, μετάξι, πρωτεϊνικά υλικά στη ζωγραφική), (γ) λίπη και έλαια και (δ) συνθετικές ρητίνες και πολυμερή

Εξετάζονται τέλος, πρόσθετα στα βιομηχανικά πολυμερή και τις ρητίνες. Ανόργανοι φωτο-απορροφητές (UV-absorbers): τιτανία (TiO2). Οργανικοί φωτο-απορροφητές και φωτοσταθεροποιητές (photo-stabilizers).

​

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1    Εισαγωγή στα Ειδικά Θέματα παθολογίας και Φθοράς των Οργανικών Υλικών. Αναθέσεις εργασιών    Γ. Παναγιάρης, Στ. Μπογιατζής
2    Η Φυσικοχημική βάση των φαινομένων φθοράς των Οργανικών Υλικών. 1: Θερμοδυναμική θεώρηση    Στ. Μπογιατζής
3    Η Φυσικοχημική βάση των φαινομένων φθοράς των Οργανικών Υλικών. 2: Κινητική θεώρηση    Στ. Μπογιατζής
4    Μηχανισμοί υδρολυτικής, θερμικής και φωτοχημικής φθοράς    Στ. Μπογιατζής
5    Ειδικά θέματα στη φθορά των πρωτεϊνικών υλικών    Elena Badea
6    Βιοφθορά των πρωτεϊνικών υλικών    Franzesca Capitelli
7    Φυσική γήρανση και φθορά των κυτταρινικών υλικών    Σπύρος Ζερβός
8    Μελέτη των Ιδιοτήτων και μηχανισμοί φθοράς της κυτταρίνης με έμφαση στο χαρτί    Σπύρος Ζερβός
9    Γενικές αρχές και μηχανισμοί βιο-αλλοίωσης των λιγνοκυτταρινικών υλικών    Α. Πούρνου
10    Η μοριακή βιολογία στην αλλοίωση των οργανικών υποστρωμάτων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς    Δημήτρης Μόσιαλος
11    Μελέτες Περιπτώσεων: παρουσιάσεις εργασιών    Γ. Παναγιάρης, Στ. Μπογιατζής
12    Μελέτες Περιπτώσεων: παρουσιάσεις εργασιών    Γ. Παναγιάρης, Στ. Μπογιατζής
13    Τελική γραπτή εξέταση     

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Area, M. C., & Cheradame, H. (2011). Paper Aging and Degradation: Recent Findings and Research Methods. BioResources, 6(4), 5307-5337.

• Banik, G. (1997). Decay caused by iron-gall inks. Iron-gall ink corrosion. Proceedings of European workshop on iron-gall Ink corrosion, 21-26.

• Chalmers, John M., and Robert J. Meier. Chapter 10 Polymer Degradation and Oxidation: An Introduction. Comprehensive Analytical Chemistry. Vol. 53. Elsevier B.V., 2008. doi:10.1016/S0166-526X(08)00410-8.

• De Feber, M. A. P. C., Havermans, J. B. G. A., & Defize, P. (2000). Iron-gall ink corrosion: A compound-effect study. Restaurator, 21(4), 204-212.

• Fellers, C., Iversen, T., Lindstrom, T., Nilsson, T., & Rigdahl, M. (1989). Ageing/degradation of paper, a literature survey FoU-projektet for papperskonservering. Stockholm: FoU-projektet for papperskonservering.

• Havermans, J. B. G. A., & Dufour, J. (1997). Photo oxidation of paper documents – A literature review. Restaurator, 18(3), 103-114.

• Horie, C V. “Deterioration of Skin in Museum Collections.” Polymer Degradation and Stability 29 (1990): 109–33.

• Horie, C V. Materials for Conservation: Organic consolidants, adhesives and coatings. 2nd Edition. Butterworth Heinemann, Amsterdam 2010.

• J. Mills, E. White. The Organic Chemistry of Museum Objects. 2nd Edition. Butterworth Heinemann, Oxford 2003.

• Kolar, J., Strlič, M., Malešič, J., Lemaire, J., & Fromageot, D. (2005). Photooxidative degradation. In M. Strlič & J. Kolar (Eds.), Ageing and stabilization of paper (pp. 149-162). Ljubljana: National and University Library.

• Levison, Henry W. “Yellowing and Bleaching of Paint Films.” Journal of the American Institute for Conservation 24, no. 2 (1985): 69–76. doi:10.1179/019713685806028123.

• Nawar, Wassef W. “Thermal Degradation of Lipids.” Journal of Agricultural Food Chemistry 17, no. 1 (1969): 18–21. doi:10.1021/jf60161a012.

• Pickett, James E. “Permanence of UV Absorber in Plastics and Coating.” Handbook of Polymer Degradation, no. December (2000): 163–90.

• Roberts, J. C. (1996). The chemistry of paper. Cambridge, UK: The Royal Society of Chemistry.

• Shashoua, Yvonne. “Degradation and Inhibitive Conservation of Baltic Amber in Museum Collections.” Museum, no. March (2002): 1–44.

• Shashoua, Yvonne. Conservation of Plastics. Materials Science, Degradation and Preservation. Oxford OX2 8DP, UK: Butterworth Heinemann, 2008.

• Strzelczyk, A. B., L. Bannach, and A. Kurowska. “Biodeterioration of Archeological Leather.” International Biodeterioration and Biodegradation 39, no. 4 (1997): 301–9. doi:10.1016/S0964-8305(97)00026-7.

• Szostak-Kotowa, Jadwiga. “Biodeterioration of Textiles.” International Biodeterioration and Biodegradation 53, no. 3 (2004): 165–70. doi:10.1016/S0964-8305(03)00090-8.

• Ζερβός, Σ. (2015). Συντήρηση και Διατήρηση Χαρτιού, Βιβλίων και Αρχειακού Υλικού. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. https://drive.google.com/file/d/0BxrQc3LFui0tNTBreHlCQ2tLOTA/view?usp=sharing

• Ιωακείμογλου Ε., Τα Οργανικά υλικά στην τέχνη και την αρχαιολογία. Εκδόσεις Ίων, επίτομη έκδοση (2011)